Auteur: frederike

Onderstaande tekst sprak ik uit bij de opening van de expositie VROUW IN BEELD
op 8 maart 2020 in Maarssen. Nog altijd actueel!

Openingswoord bij de expositie VROUW IN BEELD
Bij Kunst met een Koekje, Maarssen
8 maart 2020
De serie Mirrors of the soul zou als subtitel kunnen hebben:
Naar een matristische samenleving!
In een column in het literaire tijdschrift Extaze schrijft Christian Oerlemans “het wordt tijd
dat vrouwen opstaan’ , ik citeer:
Omdat voor volledige gelijkheid en evenwichtigheid, voor het redden van onze
wereld zowel het vrouwelijke als het mannelijke nodig is, roep ik de vrouw op
om op te staan. Niet zoals Margareth Thatcher die oorlog maakte en bereid was
haar eigen zoon te offeren, ook niet als Hillary of Theresa of Marine, maar als
Tara, zij die in alle culturen de vrouwen die als minderwaardig worden
beschouwd wil helpen om mannen te tonen dat vrouwelijkheid niet
minderwaardig is, maar dat integendeel vrouwelijke energie tot Verlichting
leidt.”
Kijken we om ons heen, in de eerste plaats wat verder weg dan Nederland,
dan is de positie van de vrouw in het algemeen niet erg rooskleurig. Vrouwen
worden aangerand, verkracht, genitaal mishandeld, tot slavin gemaakt, onderbetaald.
Hoe komt dat toch? Dat met name mannen vrouwen eronder willen houden? Je ziet het
op alle fronten, zo ook in de monotheïstische religies. God wordt afgebeeld als man, de
brenger van verlossing op aarde eveneens. Steeds meer van de huidige regeringsleiders
ageren en reageren vanuit hun instinct, kijk naar Trump, het alfamannetje. En miljoenen
mensen pikken het, lopen er achteraan.
Er zijn interesssante boeken en theorieën over verschenen. Bv. het boek ‘De helende
samenleving’ van Claudio Naranjo. Psychotherapeut, die zich intensief verdiept heeft in de
psychologie van de mens en het enneagram (het model van 9 persoonlijkheidstypes van
de mens) naar de VS en vervolgens Europa gebracht heeft. Hij onderscheidt in ieder
mens, man of vrouw, de zogeheten mannelijke en vrouwelijke waarden (animus en
anima) (naast die van het kind: genieten en vrijheid). De mannelijke: kracht, jacht,
verovering; de vrouwelijke: gemeenschapszin, samenwerking, koestering, tederheid.
Te veel aan mannelijke waarden leidt tot denken in tegenstellingen: als je niet vóór me
bent, ben je tegen me; conflicten, oorlog. Want samenwerking wordt concurrentie;
tederheid wordt weggedrukt door agressie; in plaats van mededogen ontstaat geweld.
Willen we meer harmonie in de wereld, dan zullen de vrouwelijke waarden
meer ontwikkeld moeten worden, vooral ook bij mannen.
Terug bij Christian Oerlemans, die in Extaze een column schreef over het boek Freedom
van Jeremy Griffith (https://www.extaze.nl/?p=8751) zegt, dat Griffith de ‘menselijke
conditie’ met name bestudeerd heeft vanuit de biologie. En daarmee kom ik weer terug op
het instinct. Hij pleit ervoor om onszelf los te maken van deze menselijke conditie (nl. de
overtuiging dat we slecht zijn, terwijl we ons alleen maar slecht gedragen) om langs die
weg tot een vreedzame, harmonieuze samenleving te komen.
Naranjo bepleit heel nadrukkelijk een transformatie– let op: niet naar een matriarchale,
waarin de vrouwen het voor het zeggen hebben – maar naar een matristische
samenleving, waar meer aandacht en waardering is voor de zogeheten vrouwelijke
waarden als koestering, harmonie, samenwerking.
Mijn serie Mirrors of the soul is begonnen met een bewerking van Tendresse
maternelle, een schilderij van de franse kunstenares Vigee-le-Brun. Intuïtief begon ik
moeder en kind subtiel te verhullen. Daarna volgden anderen en steeds werd de vrouw of
het jonge meisje lichtjes verhuld.
Waarom? De interpretatie laat ik graag aan de kijkers over.
Wat ik wel wil zeggen is, dat de titels, die ik aan de werken heb gegeven, verwijzen naar
de staat van de vrouw/het meisje, die zij bij mij oproept. Een aantal daarvan zou je als
vrouwelijk kunnen bestempelen. En ik denk, dat ze meer bij vrouwen voorkomen dan bij
mannen. Wat trouwens opvalt, van de 10 oorspronkelijke kunstwerken is er slechts één
van de hand van een vrouw!
Met deze serie breng ik hulde aan de vrouw, en vooral aan de vrouwelijke waarden, die
gelukkig ook bij mannen zijn aan te treffen. Maar, onvoldoende om tot een betere,
harmonieuze, liefdevolle samenleving te komen. Graag draag ik deze serie op aan alle
vrouwen, moeders, dochters, grootmoeders, die de vrouwelijke waarden in meisjes èn
jongens naar boven weten te halen!

een gesprek om tot zelfinzicht te komen

Zij begint te vertellen:
“Ik ben 4 jaar en het is mijn eerste kleuterschooldag. Ik loop aan de hand van mijn bijna tweelingbroertje. Hij weet de weg. Waar is mijn moeder? We gaan naar de Jan Ligthartschool. Wie is Jan Ligthart? Als het kleuterklasje uitgaat zoek ik tussen de andere moeders de mijne. Ze is er niet. Thuis zijn wij niet de enige twee kinderen; er is een heel clubje oudere en mijn jongste broertje ligt nog in de wieg. Toch voel ik mij vaak eenzaam.
’s Nachts in het donker durf ik, bang als ik ben, niet naar mijn ouders te gaan. Het zusje dat het dichtst bij mij in leeftijd zit, speelt niet met mij. Zij maakt ruzie met mijn moeder, waar ik niet tegen kan. Ik trek mij terug in mijn cocon, speel moedertje met mijn poppen. Het bruine popje met zwarte krulletjes is mijn favoriet, waar is zij gebleven? Het enige wat mij nog rest is het tot op het bot versleten poesje, het staartje hangt er treurig bij. Grappenderwijs word ik het vondelingetje genoemd, omdat ik donker oog, mijn zusjes zijn blond. Ik vind het helemaal niet grappig, voel me buitengesloten. Mijn poppenwagen, bekleed met groenwit geblokte stof, en mijn poppen zijn mijn troost. Ik ga met ze uit wandelen en zing liedjes voor ze. Ik naai poppenkleertjes, poppenhanddoekjes en poppenwashandjes.”

Hier verschijnen al de eerste mogelijke signalen van haar type, lees karakterstructuur, in het Enneagram. Want dat was de vraag, waarmee zij binnenkwam: “Waarom reageer ik zo in bepaalde situaties? Waarom sla ik dicht als iemand boos doet? Waarom speelde ik liever alleen en nam ik nooit leiding in het spel met anderen? Waarom kan ik niet onbeperkt genieten?” Enzovoort.

Ook de adolescentietijd kan licht doen schijnen op je Enneagramtype.
Zij vervolgt: “Op de middelbare school had ík geen vriendinnen, met wie je alles deelt. Twee klasgenootjes waren echte boezemvriendinnen, ik was er jaloers op. Ik verlangde er naar, maar bleef in mijn cocon, opgesloten in mijzelf. Ik voelde me als anders dan anderen, niet beter maar anders. Dat uitte zich vooral in mijn kleding; ik droeg vaak vreemde ongebruikelijke combinaties”.
En als jong volwassene: “Mijn aandacht ging vooral uit naar de beeldende kunst. Ik verslond kunstrecensies in de krant en bezocht in mijn eentje musea en galerieën. Wat zou ik zelf graag mooie dingen maken, maar voor mijn gevoel kwam ik niet verder dan kopiëren, werk van anderen naäpen dus. Vooral de Vanitas schilderijen fascineerden me.

Aha, weer een paar signalen: meer alleen, dan met anderen; afgunst; gevoel voor dramatiek.  Samen diepen we het verder uit en komt zij tot een conclusie: “Dit is dus mijn persoonlijkheid, en daar passen die voorkeuren en emoties bij”. De puzzlestukjes vallen op hun plek , stevig als een pak bevroren sneeuw op de buitentafel. Nu kan zij verder werken aan haar persoonlijke ontwikkeling, noem het groei naar harmonie en vrede met zichzelf en haar omgeving.

Meer weten:
Op mijn website vind je onder Levenskunst meer over het Enneagram, de mogelijkheid van een type-interview en workshops. Er zijn veel boeken over geschreven, vooral die van Riso & Hudson, kan ik van harte aanbevelen.

Herken je dit verschijnsel, waarbij er bij een bepaald beeld of beweging steeds dezelfde associatie opkomt? Altijd als ik langs één bepaald kruis hier in de omgeving rijd of loop, komt iemand in mijn gedachten, die ik al jaren niet meer heb gezien. Altijd als ik bij Qi Gong voorovergebogen mijn armen laat wapperen, komt in mijn gedachten mijn Engelse vriendin Usannah, die alweer ruim een jaar terug in Engeland is. Beelden prenten zich in je hersenen in. Zo ook altijd, als ik het bruggetje over de Cèze ben overgestoken en langs een rij hoge bomen rijd, denk ik aan de Arcadische landschappen op schilderijen uit de 17^de eeuw, en dan vooral die van Ruisdael. Er moet een lijntje zijn van één of meerdere schilderijen, die ik van hem heb gezien en dit tafereel op de linker foto met de bomen in zomerdracht. De recente foto van dezelfde bomenrij in de winter geeft een totaal ander beeld. Dan is die associatie er niet.
Thuisgekomen trek ik een boek uit de kast: De meesters van weleer  van Eugène Fromentin, een kenner bij uitstek van de schilders uit de Hollandse School. De eerste druk van de Nederlandse vertaling is uit 1951. Dit verklaart het wat bombastische taalgebruik, versterkt door de overvloedige woordenvloed van een Fransman.
Fromentin is, na eerst flink wat kritische kanttekeningen te hebben geplaatst, uitgesproken lyrisch over het werk van Ruisdael, noemt hem de schilderende filosoof.
Hij begint zo: “Van alle Hollandse schilders gelijkt Ruisdael op de nobelste wijze op zijn geboorteland. Hij vertoont dezelfde wijsheid, de droefgeestigheid, de enigszins sombere rust, de eentonige en kalme bekoring.” En verderop in zijn betoog: “… tracht men naast zijn schilderijen zijn persoonlijkheid op te roepen, dan verkrijgt men, als ik mij niet vergis, een dubbel, onderling zeer overeenstemmend beeld van een strenge denker met een warm gemoed en een lakonieke en zwijgzame geest.”
Fromentin tracht de persoonlijkheid van iemand, die leefde in de 17^de eeuw en van wie weinig bekend is, door middel van zijn schilderijen te duiden. En daar heeft hij voor mij een punt. Want m.i. zijn juist die kunstwerken boeiend, die ook iets doen oplichten van de sluier over de persoonlijkheid van de kunstenaar. Dan word ik geraakt; een schilderij is immers een spiegel, die ons wordt voorgehouden. We kunnen – al dan niet bewust – iets van onze eigen persoonlijkheid herkennen. Afhankelijk van hoe onze verhouding daartoe is, kunnen we dan – voor ons gevoel – positief of negatief reageren. Instemmend of afwijzend. Wat mij raakt in het werk van Ruisdael en andere schilders van Arcadische landschappen? De rust, de ruimte en ondanks die ruimte een zekere intimiteit; de hang naar schoonheid, de nostalgie. En als ik er iets dieper in zou duiken – ik ben geen kunsthistoricus –  zou ik zeker ook de eigenzinnigheid in zijn werkwijze als iets in mijzelf herkennen. Voeg daaraan toe de warme denkkracht van Ruisdael en dan begrijp ik, waarom die bomenrij bij de Cèze mij – althans ’s zomers  – steeds weer raakt.

Eugène Fromentin De meesters van weleer (oorspronkelijk in het Frans: Les Maîtres d’Autrefois) , uitgegeven door Ad. Donker

Paysage III, monotype

Deze jaarwisseling bracht een schokeffect bij mij teweeg.

Niet vanwege vuurwerk, Covid-19 of de Trump-ellende.
Nee, het schokeffect werd veroorzaakt door het beluisteren van de podcastserie ‘De plantage van onze voorouders’. Het betreft de zoektocht van Maartje Duin, afkomstig uit een adellijke familie, naar het slavernijverleden in Suriname van één van haar voorouders.
Deze voorouder had een 1/72ste aandeel in de plantage Tout lui faut in Suriname.
Al vrij snel in het project voegt Peggy Bouva zich in het onderzoek. Zij is een nakomeling van tot slaaf gemaakten op dezelfde plantage. Het is een zeer verhelderende serie, die ik vanuit mijn hart aanbeveel, voorzover nog niet beluisterd.
Schokkend voor mij, toen ik mij realiseerde hoe weinig ik me tot nu toe bewust geweest ben van het gruwelijke leven van de uit Afrika geïmporteerde tot slaaf gemaakten in Suriname en dit terwijl hier informatie in overvloed over was en is. Ik was nota bene nu exact 50 jaar geleden zelf in Suriname, heb gelogeerd in het gebouw van de Evangelische Broedergemeente in Paramaribo en heb dorpen diep in het binnenland bezocht, waar nakomelingen van vrijgemaakte slaven wonen. Dankzij één vrouw, die afkomstig was uit Frans Guyana, kon ik via het Frans met hen communiceren. Het is natuurlijk lang geleden, ik was jong en zal toen ongetwijfeld het verdriet gevoeld hebben, zoals ik ook constateerde hoe triest het land eraan toe was. Financiële steun vanuit Nederland woog niet op tegen de jarenlange uitbuiting en het collectieve verdriet van de bewoners.
En dan heb ik ook nog 10 jaar in een witte wijk in de Bijlmer gewoond en ofschoon er in de aanpalende flatgebouwen veel Surinamers woonden, had ik geen contact met hen. Het waren gescheiden werelden.
Nog harder kwam de schok aan, toen ik mij plots realiseerde, dat ene Susanna Du Plessis via een zijtak één van mijn voorouders is. Zij wordt genoemd in ons familiearchief. Over Susanna is een en ander te vinden op Wikipedia en er is een boek met de titel ‘Portret van een slavenmeesteres’ over haar geschreven door Hilde Neus-van der Putten. Susanna (1739-1795) bezat de plantage Nijd en Spijt in Suriname en stond vooral te boek als één van de meest wrede slavenhouders.
Hilde Neus heeft uitgebreid onderzoek gedaan en haar conclusie is, dat er geen enkel bewijs voor die wreedheden is. Mogelijk was er sprake van een lastercampagne, fake new avant la lettre dus? Ik mag hopen, dat Hilde Neus gelijk heeft, maar dan nog blijft het gevoel van mijn tekort aan bewustzijn, respect voor en compassie met het verdriet van de nakomelingen van de tot slaaf gemaakten. Immense dank aan Maartje Duin voor haar bijdrage aan het slavernijdebat, die vooral zo’n diepe indruk maakt door haar integere aanpak, waarmee zij mij een spiegel voorhoudt. En niet te vergeten Peggy Bouva, wat een doortastende en wijze vrouw.Blok toevoegen

Blok toevoegen

Meer weten:

https://www.vpro.nl/programmas/de-plantage-van-onze-voorouders.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Susanna_du_PlessisBlok toevoegen